Νάντια Καλαρά+Martin Carlé: Αντίδωρο

Το έργο πραγματεύεται τρόπους ανταλλαγής και ανταπόδοσης που σχετίζονται με την έννοια του δώρου, μια ισχυρή έκφανση του οποίου είναι και το αντίδωρο - το δώρο ως υπόλειμμα. Αντίδωρο ονομάζεται το μικρό κομμάτι άρτου από το αγιασμένο στην προσκομιδή πρόσφορο. Λέγεται έτσι γιατί παλαιότερα προσφερόταν «αντί του δώρου» της Θείας Κοινωνίας σε όσους πιστούς δεν κοινωνούσαν. Σήμερα, αυτό το υπόλειμμα προσφέρεται σε όλους όσους παρίστανται στη λειτουργία. Στο έργο, ως υποκατάστατο του αρχικού δώρου της ένωσης με το Θείο, το αντίδωρο τίθεται σε ιστορική προοπτική. Εφ όσον κάθε λειτουργικό δώρο μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μια ικανοποιητική διαδικασία της συνεχώς ανανεούμενης παρουσίας κάποιας αρχικής προσφοράς, ένα δώρο που παραβιάζει τις ιστορικές περιόδους δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό. Ετσι, κάθε απόπειρα ενδυνάμωσης της ιστορικής ταυτότητας λειτουργεί ως αντίδωρο. Αυτό που υποκαθίσταται, ή δίδεται "αντί του δώρου", είναι κάποια επιστροφή στην αρχή, κάποια ολοκληρωμένη σχέση με μια ιερή πηγή.

Υπάρχει μια ιστορία αναφορών, οικειοποιήσεων και μεταφράσεων που αναδιαμορφώνει συνεχώς τις έννοιες της «ελληνικότητας» και της «γερμανικότητας» καθώς και την μεταξύ τους σχέση όσο αφορά σε κάποια κοινή αρχή. Εξέχουσες μορφές της ποίησης και της φιλοσοφίας που ασχολήθηκαν με αυτά τα ζητήματα, είναι παρούσες στο έργο. Και ενώ ο Σοφοκλής, ο Hoelderlin και ο Heidegger στράφηκαν προς την πηγή, τα υπολείμματα του λόγου τους αναπαρίστανται ως ανεκπλήρωτες εκφερόμενες επικλήσεις της φωνής του υπολογιστή. Ο "διάλογος" που προκύπτει λαμβάνει χώρα σε μια τράπεζα, πάνω στην οποία τρεις δίσκοι γεμάτοι με θρυμματισμένα μοντέλα αρχαιοελληνικών ναών και αγαλμάτων προσφέρονται ως αντίδωρα. Εν ολίγοις, στο έργο αντικρύζουμε λείψανα λόγων και στερεοτυπικών αναπαραστάσεων και ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ιερότητα του θραύσματος και του υπολείμματος.

Διερωτώμενοι πάνω στην ροή της ιστορίας που από τη μιά, δημιούργησε τον Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-44, και από την άλλη, οδήγησε τον Hoelderlin να υμνήσει τον ποταμό Ιστρο ως έναν ποταμό που «μοιάζει να οπισθοχωρεί», στοχαζόμαστε πάνω στο ενδεχόμενο της συνάντησής τους. Τον καιρό που οι Φιλέλληνες κατέφταναν εδώ για να βοηθήσουν την ελληνική επανάσταση, ο Hoelderlin, όριζε την Εστία του Γερμανικού λαού με το βλέμμα στραμένο στην αρχαία Ελλάδα. Και ενω το φιλελληνικό κίνημα τροφοδοτούνταν απο μια ρομαντική ταύτιση της σύγχρονης με την αρχαία Ελλάδα, ο Hoelderlin αναγνώριζε την Ελλάδα ως την απαραίτητη ετερότητα του Γερμανικού ιδίου. Χρειάστηκε να περάσουν 100 χρόνια μέχρι να αποκαλύψει ο Norbert von Hellingrath το δώρο του Hoelderlin, ανακινώντας την ιδέα της «Μυστικής Γερμανίας». Αντλώντας από τις διορατικές αναγνώσεις των Υμνων του Hoelderlin στα έτη 1941 και 1942, ο Heidegger εναντιώθηκε στην οικειοποίηση του ποιητή από τους Ναζί και την ανακύρηξή του σε εθνικό ποιητή μιας φυλής υπερβορείων που θα «επέστρεφαν» στην Ελλάδα. Η εκ νέου συνάντηση με τις φωνές των Γερμανών στο Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944, δεν είναι απλώς μια αντιπαράθεση με τον θεατή, αλλά μία πρόσκληση να γίνει αποδέκτης των προσφορών και να ανταλλάξει την ίδια του την ετερότητα ως δώρο.

Τελικά, κατανοώντας ότι ο ιστός της ιστορίας μετέχει σε μια οικονομία του δώρου, μπορούμε να αντιδιαστείλλουμε τρία ευδιάκριτα στάδια σε σχέση με το ιερό και την μεσολάβησή του i) την αδιαμεσολάβητη δυνατότητα της θέωσης στον έρωτα ii) την ενδιάμεση καθιέρωση του αντίδωρου και iii) την σημερινή, πανταχού παρούσα, κυρίως τεχνολογική διανομή της ιερότητας των υπολειμμάτων. Εφ’ όσον κάθε διαδικασία ανανέωσης εξαρτάται από την διαμεσολάβησή της, τα τρία αυτά στάδια έχουν ουσιαστικές επιπτώσεις στην λειτουργία του έργου τέχνης. Επιστρέφοντας στο χώρο που φιλοξενεί το έργο μας, θα αναστοχαστούμε πάνω στην διαφοροποίηση της τέχνης του site-specific στο φαινομενολογικό, το κοινωνικο-κριτικό και το διαλογικό παράδειγμα και αντί αυτών, θα καλέσουμε τον επισκέπτη να επανεμπλακεί στην πάντοτε site-specific πράξη της αποδοχής των δώρων.